Door: Mark Peart en Djurre Roggeveen
Cascais, een mooi historisch Portugees kuststadje, zo’n 20 kilometer ten westen van Lissabon, is geen bestemming waar je zomaar komt. De nodige Nederlandse voetballers hebben zich daar in het verleden gevestigd, tijdens hun carrière bij een van de twee grote voetbalteams waar Lissabon zo trots op is. De autoracebaan Estoril is ook dichtbij. Daar in ons eerste van twee gesprekken met hockeycoach Bernardo Fernandes krijgen we al snel door dat zowel het hier en nu als de toekomst hem veel bezighouden.

Bernardo Fernandes… Niemand kende zijn naam terwijl hij met zijn ondernemende beweging Self Pass sinds 2013 het hockeylandschap flink beïnvloedde. Met het programma ‘Skillers’ dat wekelijks op YouTube de hockeywereld inspireerde met trucs, challenges en samenwerkingen met mondiale hockeytoppers, maakte Self Pass de hockeysport cool en aantrekkelijk voor een groter, jonger publiek. Nooit tevoren was er zoiets gedaan in de hockeywereld. Maar Self Pass is al een jaar niet meer. Niet gek als we zien met hoeveel verschillende projecten Fernandes zich bezighoudt. Hoe krijgt hij dit gecombineerd? Zijn antwoord is typerend voor een bescheiden maar toegewijd hockeydier. ,,Ik ben gewoon een heel gepassioneerd persoon en vind meerdere dingen leuk, dus doe ik ze allemaal met passie.”

Droom werd werkelijkheid

Bernardo’s passie gaat verder dan de hockeysport. Bernardo is Vernieuwer, Influencer, Schrijver, Commentator, Opleider, Trainer, Coach, Inspirator, Verstoorder, Onruststoker, Denker en Poëet.
Het is een andere passie die hem begin winter terugbrengt naar ‘zijn’ Cascais. Hij heeft net een poëziebundel over zijn geboortestad uitgebracht en gepresenteerd. Veel tijd heeft Fernandes echter niet om in de Portugese zon te genieten, want hij moet terug naar Duitsland. Daar gaat hij in zijn rol als trainer-coach van zijn team Grossflottbeker THGC Heren 1 beginnen met het zaalseizoen. ,,Daar heb ik ongelofelijk veel zin in. We zijn vorig jaar gepromoveerd uit de tweede Bundesliga en om trainer-coach te zijn in de beste zaalcompetitie ter wereld is echt een droom die werkelijkheid is geworden.”

De Portugees is ook een echte zaal liefhebber en dat is logisch gezien zijn geschiedenis met de sport. ,,Toen ik opgroeide was er in mijn stad een gezonde zaalhockeyscene. Geen veld-, maar wel zaalhockey. Een vriend vroeg me een keer te komen kijken en het was liefde op het eerste gezicht.” Er kwam een gravelveld in Cascais en waar vroeger de verhouding in Portugal 65% zaal en 35% veld was, begon het tij te keren. Fernandes ging spelen bij Lisbon Casuals dat een kunstgrasveld deelde met 3 soms, 4 andere clubs.

Fernandes, die altijd wat voelde voor een avontuur, verhuisde later in zijn studententijd naar het Spaanse Valencia om daar als vrijwilliger te werken voor een zeilstichting. Dit combineerde hij met het spelen in de top van de Segunda division (het tweede niveau van Spanje). Het is ook in Valencia waar zijn liefde voor het trainerschap is begonnen: ,,In Valencia wist ik wel dat ik meer met coachen wilde doen; mijn coach daar was een grote inspiratie. Hij was heel precies en zijn oog voor detail was ongekend. Aan hem heb ik heel veel te danken.”

Hockey nomade
Zijn avontuurlijke bestaan zette zich voort in Noord-Limburg waar hij bij Venlo (VHC) met veel succes de dames en daarna de heren naar een promotie van de eerste klasse naar de oude overgangsklasse (toen tweede niveau van Nederland) leidde. Zijn passie en toewijding in Venlo beperkten zich niet tot de eerste seniorenteams; hij was ook betrokken bij de jeugd, iets waar hij het belang van toelicht: ,,Door betrokken te blijven en zichtbaar te zijn, ontmoet je ouders en meer mensen van de club waarmee je energieën en perspectieven kan delen. Ik ben altijd proactief. Daarmee kom ik meer mensen en interesses tegen.” Tegelijk volgde Fernandes al cursussen bij de EHF en FIH, waar hij later als coach opleider aan de slag ging. ,,Verbinding krijgen met andere coaches van andere kleine hockeylanden is gewoon heel erg leuk. Hoe gaaf is het om als nietige Portugees, ex-Olympiërs te mogen begeleiden in hun coach opleiding?”

Influencer 

Een blijvende invloed in die periode was Self Pass. Als hockey influencer en bedenker kon hij veel ideeën en visies laten uitkomen. Het was voor hem en zijn partners een leuke manier om te experimenteren en iets te doen wat niet eerder kon. Fernandes is trots maar ook realistisch: ,,Self Pass heeft zoveel deuren geopend en ik ben gezegend om zoveel mensen te hebben ontmoet waarvan sommigen zelfs vrienden zijn geworden. Anderzijds worden we allemaal ouder. Kijkers worden ouder. We deden ons ding, maakten onze impact op onze manier. Ik zou graag meerdere partijen iets met impact zien doen met de sport waar ik zo van hou.”

 Aangeleverd

Met een heel goede en gezonde reputatie als trainer-coach, een trending platform en zich profilerend binnen de grootste hockeyorganisaties, vertrok Fernandes in 2017 vol zelfvertrouwen naar België om bij de mannen van HC Victory aan de slag te gaan op het tweede niveau. In Antwerpen dacht hij een energiek hockeymilieu aan te treffen: ,,België leek van de buitenkant echt alles goed voor elkaar te hebben, maar in werkelijkheid viel het tegen in vergelijking met Nederland. Dit geldt in het bijzonder voor het algemene hockeylandschap. Maar ik leerde er heel veel en ben daar in België een stuk gegroeid.”

In de Noord-Duitse stad Bremen vond Fernandes via een Portugees die daar speelde, twee jaar later een nieuwe uitdaging bij het eerste mannenteam van Club Zu Vahr. Weer een ander Europees land. Club en trainer waren hier altijd heel goed voor elkaar. In deze periode bereikte Fernandes een van zijn hockeyhoogtepunten: hij fungeerde als bondscoach van het Portugees nationale zaalteam tijdens de European Trophy in Turkije in 2019. Bremen is nooit ver van Hamburg en wanneer in 2021 Grossflottbeker THGC komt kijken, voelt dat als een natuurlijke progressie naar een groter hockeytoneel. Ook buiten het veld bleken beide plekken anders. In deze grote en diverse stad zijn er veel meer buitenlanders en zelfs een mooie verzameling Portugezen, met hun familieleden en vrienden.

Avontuur

Zo is Fernandes: door passie gedreven, altijd zichzelf opnieuw uitvinden voor een nieuw publiek, altijd relevant blijven, altijd creëren. ,,Ik volg graag mijn passies, ze nemen me vaak mee op nieuwe avonturen en helpen me in creatieve processen. Soms kan een avontuur met iets creatiefs gecombineerd worden, hoe leuk is dat?” Zijn enthousiasme is aanstekelijk, maar vergis je niet, achter de mooie glinsterende ogen schuilt ook een ware Portugese ‘vechter’, zoals we herkennen van de vele succesvolle voetbalcoaches. Bij passie hoort intensiteit, iets wat niet verloren is gegaan aan Fernandes: ,,Ik voelde me altijd aangetrokken tot rollen met verantwoordelijkheid. Ik vond het niet leuk om processen van een afstand te volgen. Trainer-coach zijn heeft me heel veel structuur en routine gegeven en dat heeft me geholpen in het leven. Een serieus en prestatiegericht sportleven is heel intens, heeft zijn eigen microklimaat en laat zijn sporen achter. Juist ook wanneer er succes is, de adoratie van spelers en aanhang voor winnende coaches, het kan allemaal een beetje nep zijn, een beetje leeg.”

Nederland verliest haar status als meest ‘sexy’ hockeyland…
Ons gesprek richt zich verder op de toekomst, en in het bijzonder de toekomst van de hockeysport. Fernandes heeft een sterke mening: ,,Ik vind dat hockey zich in een soort spagaat bevindt. Gaan we de sport streamen met veel aandacht voor wat hockey brengt of gaan we zorgen dat er meer mensen naar de club komen en daar genieten van het product hockey? Ik mis standaardisatie in de sport als geheel. Het is niet overal hetzelfde. De kalender klopt niet en hockey moet laagdrempeliger, meer open en meer inclusief. Tijdens een meeting met Eurohockey met het competitie-comité waar ik deelgenoot in ben, hebben we de vergadering laatst halverwege afgebroken. We merkten dat we dingen aan het uitwerken waren die totaal niet pasten. Hoe kunnen we amateurs vragen om twee keer per jaar grote toernooien te spelen over de hele wereld? Dat kunnen zeker de armere landen helemaal niet betalen. Ik vrees dat hockey een beetje zijn relevantie begint te verliezen. Gevestigde, volwassen sporten doen niet wat hockey doet. Hockey is not helping itself. Hockey zit in een crisis. Nederland is ook haar status als ‘meest sexy hockeyland’ aan het verliezen op dit moment. In het verleden wilde elke goede speler waar ook ter wereld het liefste in Nederland hockeyen. Nu wordt er in België al beter betaald en in Duitsland sluit de competitie veel beter aan bij de internationale kalender. Het ‘suikeroom’ concept in Nederland is aan het omvallen. Kijk naar HGC. Dat zien ze in het buitenland ook. Maar er zijn in Europa gelukkig ook positieve voorbeelden. Kijk naar de Duitse zaalhockeycompetitie. Dat wordt steeds beter als mediaproduct neergezet. Echt top!”

Fernandes is in het verleden via het Self Pass platform vrij uitgesproken geweest over Europees hockey, de Pro League, de ondergeschikte rol van zaalhockey en de introductie van Hockey 5’s. Toch voelt hij zich allesbehalve een criticus. Hij wil juist heel graag wat teruggeven en de sport helpen veranderen om positieve aandacht te krijgen: ,,Dit is zo’n mooie sport die zo veel te bieden heeft. Ik weet nog dat ik een keer de Portugese cabaretier Rui Sinel de Cordes meenam naar een grote wedstrijd in Brasschaat waar Dragons speelde tegen een ander Belgisch topteam en hij was zo onder de indruk. Hij vond het zo snel, zo spectaculair. Ik hoop dat hockey de best versie van zichzelf wordt. En ik hoop dat er minder negativiteit en polarisatie zal zijn, zeker in de media.”

Bij het nationale mannenteam van Kroatië heeft hij al een tijdje een plek gevonden waar hij zijn passie kwijt kan en tegelijk iets kan teruggeven. ,,Ik heb gewoon een hele warme relatie met het team en de staf. Hoofdcoach Nikola Hanzek is een goede vriend. De situatie in Kroatië is vergelijkbaar met Portugal, maar met een andere vibe en een andere rol voor mij. Ik geniet ervan.”

Terug naar huis

De liefde voor zijn land en zijn geboorteplaats is ongelooflijk sterk, iets wat heel erg naar voren kwam tijdens de coronapandemie. ,,In die periode had ik de tijd en ruimte om alles wat meer perspectief te geven. Als je voor een lange tijd weg bent van huis speelt nostalgie een grote rol in je levenservaring. Diepe gevoelens komen naar boven. Mijn boek is daar een resultaat van.” De omschrijving van het boek liegt er niet om: ‘In het boek Land & Zee: poëzie en fotografie over Cascais neemt de auteur, met zijn passie voor schrijven en Cascais ons mee op een reis die ons in staat stelt dit kustplaatsje te herontdekken. Het is in Cascais dat zijn jeugd en jeugdherinneringen geworteld zijn in een relatie gekenmerkt door nostalgie, waarin hij een glimp geeft van de toekomst.’

Portretfoto van Bernardo – Bram Belloni

Onze tweede ontmoeting met Bernardo is begin maart 2024 in Hamburg. Letterlijk op de ochtend dat hij in een volgepakt busje samen met een Portugese vriend definitief teruggaat naar huis, naar Cascais. Gedurende de winter heeft hij besloten om – ondanks het koploperschap in de 2e bundesliga op het veld met zijn mannen van Grossflotbeker – het seizoen niet af te maken. ,,Ik merkte dat ik het vuur voor het coachen een beetje verloren was. Ik was coachmoe geworden. Het zijn de kleine dingen. Dingen waar je je normaal juist op verheugt, die me nu tegen gingen staan. Zoals het maken van het voorbereidingsprogramma, de vele overnachtingen in hotels bij uitwedstrijden. Het werd steeds meer een opgave. Daarnaast verliep de samenwerking met mijn assistent niet fijn. Ik had al aangegeven bij de club dat dit mijn laatste seizoen zou zijn. Mijn assistent zou mijn opvolger worden. Het was dus sowieso een vreemde situatie, want als ik was doorgegaan, had hij weggemoeten – en dat is lastig als hij volgend seizoen mijn opvolger is.”

De avond voor zijn vertrek naar huis heeft Bernardo een afscheidsetentje georganiseerd in een Portugees restaurant waar hij vaak kwam, voor zijn vrienden in Hamburg. Robert Tigges en Stan Huijsmans waren daarbij. Twee Nederlandse coaches die eveneens in Hamburg zijn neergestreken. Beiden zien Bernando met lede ogen gaan, want hij is geliefd. ,,We hebben veel met elkaar gesproken de afgelopen maanden. Zij hebben het hier enorm naar hun zin, maar herkennen de twijfels en vragen die ik nu voel.”

In Portugal zal Bernardo vooral eerst tot rust komen: ,,Portugal riep me. Portugal is thuis. Mijn vrienden, familie, de leefstijl, de zon en de zee… Als ik deze ‘break’ nu niet pak, heb ik straks als ik 55 ben ofzo, niet meer de energie en tijd om iets anders te bedenken, om een nieuw leven te beginnen. Natuurlijk zal hockey me blijven roepen. Ik blijf actief bij Kroatië en ik zal hier vast in Portugal ook snel weer betrokken raken bij het hockey. Maar niet met de intensiteit die het nu heeft. Ik heb een geweldige tijd gehad in Hamburg en bij deze club. Maar nu is dat klaar.”

De hockeytoekomst: All-stars Indoor en de HIL

Bernardo wil zich blijven inzetten voor de hockeysport. Hij beaamt dat de sport moet professionaliseren, maar dat kan alleen met een ander spelconcept. ,,Als we dat niet doen, verliezen we zeer waarschijnlijk onze Olympische status. Dat zal er dan voor zorgen dat hockey in heel veel landen gaat verdwijnen.’’

Voordat Corona er was, heeft Bernardo al een concept uitgewerkt voor een wereld-indoor-toernooi onder de noemer HALL-IN. Een All-Star Hockey Indoor League met top-indoor spelers van over de hele wereld. Dit heeft hij nu weer opgepakt: ,,Het is de bedoeling dat de eerste versie komende winter op 27, 28 en 29 december in Hamburg gaat plaatsvinden. Veel topspelers hebben al toegezegd. Het is allemaal nog wel een beetje puzzelen, want de Hockey India League gaat er komend seizoen ook weer komen in december en januari. Maar de meeste indoor-toppers doen daar niet aan mee.” Elk jaar zou dit HALL-IN event in een andere, grote gaststad moeten plaats hebben. Een groots, onafhankelijk, professioneel en commercieel event. Het is iets waar de hockeysport wel behoefte aan heeft. De support van Eurohockey is er in elk geval.